روزنامه زاینده رود

روزنامه زاینده رود به مدیری  معین الاسلام خونساری  در اصفهان تأسیس و شماره اول آن در محرم ۱۳۲۷ قمری منتشر شده است. این روزنامه هفتگی بوده و در سال‌های اول با چاپ سنگی در مطبعه  فرهنک چاپ و در هشت صفحه بقطع وزیری بزرگ (۶/۵*۱۲ سانتیمتر) منتشر شده. و از ابتدای سال چهارم با همان وضع و روش بدیر مسئولی (ادیب خراسانی) انتشار یافته است.

زاینده رود در سه سال اول که بمدیری معین الاسلام خونساری منتشر شده مرتبا همه هفته روز‌های چهار شنبه طبع و روز‌های پنجشنبه منتشر می‌شده و مشتمل بر مقالات اساسی و اخبار کشور و اصفهان بوده و در هر شماره یک یا دو صفحه از آن کاریکاتوری اجع بحوادث داخلی ایران رسم شده است. زاینده رود از روزنامه‌های مفید و بسیار خوب ابتدای مشروطیت ایران است که در ولایات منتشر می‌شده و مدیر آن با‌ایمان و عقیده مخصوصی از مشروطیت دفاع می‌نموده و علاوه از حیث اشتمال آن بر وقایع مشروطیت در اصفهان حایز اهمیت می‌باشد.

در ضمن یک سطر در زیر عنوان در هر شماره روزنامه اینطور معرفی شده است «آنچه که مفید بحال عموم ومنافی با آئین اسلامیت نباشد درج ومحاکمات عد لیه نیز نگاشته می‌شود. » وجه اشتراک روزنامه اصفهان ۱۶ قران، سایر بلاد ایران ۲۰ قران ممالک خارجه ۱۰ فرانک. قیمت یک نسخه ۴ شاهی. سایر بلاد ۶ شاهی ۰ اعلانات سطری دو قران. عنوان مراسلات: اداره زاینده رود. اسم روزنامه (زاینده رود) بخط نسخ درشت در وسط دایره نوشته شده و در زیر آن سال تأسیس (۱۳۲۷) در ج است. در بالای عنوان روزنامه عبارت (و کلاذمه دار آبونه می‌باشند) چاپ شده است شماره اول سال دوم روزنامه بهمان قطع سال اول و با همان خصوصیات در تاریخ ۲ شنبه ۱۹ شهر محرم الحرام ۱۳۲۸ قمری منتشر گردیده است. برای این که خوانندگان بسبک مقالات روزنامه آشنائی حاصل کنند مناسبت نیست قسمتی از مقاله افتتاحی این شماره را نقل نمائیم:

«جالب دقت وکلاء دار الشورا. الحمد لله که در این وقت موفق بوعده‌ای که بمشترکین عظام داده آمدیم و دوباره تأییدات حق مارا بشرأفت خدمت ملت مساعدت نمود که اینک بسبارکی و می‌منت شروع بسال دوم جریده می‌نمائیم معلوم است قبل از شروع بنگارش لازم است نخست معرفی مسلک خود را نموده خوانندگان را از طرز روش خود در این سال مستحضر داریم چرا که مسلک ما در آتیه بسی فرق دارد و بگذشته شباهتی نخواهد داشت. مسلک جریده ما در سال اول بر حسب اقتضای وقت و مصلحت زمان مسلک حماسی بود و اغلب هم خود را مصروف نوشتن مقالات مهیجه و عباراتی که خون را آورده و تهییج غیرت و عصبیت می‌نمود می‌گردیم و نیز اگر مجالی بدست می‌آمد و از برای درج مکانی باقی بود بدرج اخبارات و تلگرافانی که کاشف از فتوحات ملیه و از واندن آن‌ها روح غیرت وطنی در ملت احداث می‌شد، در آن موقع ملت بمطالبه حق خود قیام نموده بود و با قوای استبدادی در مقاومت بود بهتر از این ۱۰ مسلکی نمی‌توانستیم اتخاذ نمائیم ولی امسال آن مقتضیات موجود نیست و مقتضیات دیگری فراهم است در این صورت از تغییر منسلک جریده ناگزیریم ملاحظه نمائید اوضاع کنونی با سال گذشته چه اندازه مغایرت دارد و تاچه درجه تفاوت حاصل شده، پارسال این موقع که ما بنشر این جریده پرداختیم همه روزه اخبار وحشت آثار از دربار محمد علی میرزا میر سید گاهی مقتول نمودن یک مشروطه خواه و گاهی مصلوب کردن یک حقوق طلب را می‌شنیدیم گاهی خبر سوق عساکر بآذربایجان و گیلان و اصفهان می‌رسید مع ذلک بواسطه مشاهده استقامت و پای فشاری مجاهدین در استیفاء حقوق ملیت ابداً و حشتی در ما پیدا نمی‌شد و اضطرایی رخ نمی‌داد و با کمال جرئت و جارت بانجام وظیفه خود اشتغال داشتیم و میدانستیم سوء افعال محمد علی میرزا بخود عائد شده کار ملت پیشرفت کامل پیدا می‌کند و اسباب امیدواری در آتیه حاصل می‌شود ولی امال ملاحظه می‌کنیم اثری از آذربایجان سابق باقی نمانده و محمد علی میرزا که غاصب حقوق ملت بود مخلوع و بجای او یک سلطان جوان بخت معصوم نصیب ما شده که هنوز لذت استبداد و فرعونیت نچشیده و سلطنی بجز سلطنت مقیده ندیده. در تمام نواحی فتنه نیست بجز اردبیل که آنهم بهمت اولیاء امور بر طرف خواهد شد ذلک که وحشتی امسال بر وطن خود داریم در سال گذشته نداشتیم چرا پارسال گمان می‌کردیم که پس از رفع مانع دیگر ابواب ترقی و تمدن بر ما ایرانیان گشوده می‌شود…. لهذا برحسب اقتضاء ابن وقت لازمست که تغییر مسلک داده و بهترین مسلکی که بنظر می‌رسد مطالبه اجراء قانون ومواطبت در عدم تخلف از آن است و بهمین مسلک جریده خود را معرفی نموده با کمال حقیقت پیرو همین مسلک خواهیم برد… »

پس از سر مقاله مذکور مقاله تحت عنوان (ظل السلطان) نوشته و در آن از این شاهزاده دفاع کرده است. مقاله دیگر این شماره بعنوان (نقض قانون اساسی) و بعد ) اقدامات انجمن درباره ظل السلطان ) می‌باشد. اخبار این شماره عبارت از طرق تشکیل عدلیه در اصفهان و صورت اسامی و اعضاء آن و صورت محاکمات عدلیه وحوادث اطراف شهر و راپورت اداره نظمیه و در صفحه هشتم حکم رئیس عدلیه اصفهان و تلگراف از طهران درج شده است.

شماره ۴۲ سال سوم روزنامه در تاریخ پنجشنبه ۷ جمادی الاولی ۱۳۳۰ قمری منتشر گردیده و در این سال بقیمت اشتراک روزنامه بدین نحو افزوده شده است اصفهان ۱۸ ریال، سایر بلاد: ۲۲ ریال، در ممالک خارجه ۲۶ قران؛ در سال چهارم که مدیر مسئول روزنامه عوض شده قیمت اشتراک باز هم افزوده گردیده و بترتیب به ۳۰٬۲۴ و ۳۵ قران ترقی کرده است. شماره ۳۷ سال چهار م در تاریخ ۵ شنبه ۲۲ شعبان ۱۳۳۲ قمری منتشر شده و در عنوان آن روزنامه بدینقسم معرفی گردیده: « جریده‌ایست مصور، سیاسی، اخباری از مطالب نافعه بآزادی سخن میراند و مذاکرات بلدیه نگاشته می‌شود عنوان بعضی از سر مقاله‌های روزنامه از این قرار است: « اهمیت جریده با حرف نا شنیده » و « آزادی » و « تربیت نسوان » و « ترک عادات قدیمه » خلاصه مذاکرات انجمن ولایتی پنجشنبه ۱۶ »

میرزا سید عبد الحسین ملقب بمعین الاسلام خونساری معین الاسلام معروف بزاینده رود مدتی در اصفهان روزنامه زاینده رود را تأسیس و منتشر نموده و در وقایع جنک بین‌الملل اول مجبور بمهاجرت از اصفهان بطرف بختیاری گردیده است. مرحوم وحید در جلد اول کتابره آورد (ص۱۰۹) در جائیکه از وقایع محرم ۱۳۳۴ قمری گفتگو می‌کند می‌نویسد، بخلاصه اینکه بمناسبت انتشار خبر ورود قشون روس باصفهان مصمم شدم از اصفهان بطرف بختیاری فرار کنم تا می‌رسد باینجا که: « مدیر جریده زاینده رود سید عبدالحسین خونساری که آنوقت سمت مدعی العمومی عدلیه اصفهان را نیز دارا بود و گراور او در (ص ۱۱۱) دیده می‌شود. (در این گراور میرزا عبدالحسین با لباس عمامه و مردی چهل و چندساله است) نیز تصمیم فرار و مهاجرت داشت و لوازم سفر خود را بدستگرد آورده بود در خانه من تا به وقع با یکدیگر فرار کنیم ۲۰ مرحوم زاینده رود مدتی در ولایات یزد و نیشابور و بعضی نقاط دیگر سمت ریاست عدلیه را داشته و در جمادی الاول ۱۳۳۹ قمری بریاست پار که بدایت عدلیه اصفهان منصوب شده است. از مرحوم زاینده رود فرزندان و بنی اعمامی در اصفهان و سایر شهر‌ها باقی ماند که اغلب بخدمات دولتی مشغولند و منجمله یکی از فرزندان آنمرحوم آقای محمد زاینده رو د مدتی رئیس فرهنگ گرگان بود و در حین تحریر رئیس فرهنگ زنجان است. از بنی اعمام آنمرحوم کمال و جمال رضوان که اولی در شرکت اسفالت و دومی رئیس دبیرستان سعدی اصفهانست.

و اما ادیب خراسانی که مدتی اداره روزنامه بعهده او بوده بعداً روزنامه صبح امید را در اصفهان تأسیس نمود و ما در ذیل این روزنامه شرح احوال او را ذکر خواهیم کرد.