روزنامه ایران نو

یکی از روزنامه‌های مهم زبان فارسی روزنامه ایران نو است که مدت چند سال در طهران منتشر شده و قبل از کودتا ارگان حزب دموکرات بوده است. تا قبل از تأسیس و انتشار روزنامه ایران نو قطع جراید تیم ورقی بوده و اول روز نامه‌ای که بقطع بزرک منتشر شده همین روزنامه ایران نو است. پس از انتشار ایران نو روزنامه‌های دیگر نیر که با بدایره انتشار گذاشته از قبیل شرق – رعد استقلال ایران – وطن و غیره همین رویه را معمول داشته و آن‌ها نیز مانند جراید اروپا بقطع بزرک منتشر گردید و کم کم قطع بزرک بین اغلب جراید معمول گشت.

شماره اول روزنامه ایران نو به مدیری ( سید محمود شبستری آذربایجانی ملقب به ابو الضیاء ) در تاریخ ۷ رجب ۱۳۲۷ قمری و شماره اول سال دوم آن در تاریخ یکشنبه ۱۹ شوال المکرم ۱۳۲۸ قمری مطابق ۲۷ اکتبر ۱۹۱۰ میلادی انتشار یا فته در شماره سوم سال دوم می‌نویسد: « یکماه از آخر سال اول و دو ماه از اول سال دوم روزنامه جبرا تأخیر افتاده است ۲۰ سال تأسیس روزنامه ( رجب ۱۳۲۷ ) در داخل اسم روزنامه ( ایران نو ) در تمام شماره‌ها قید شده و سایر خصوصیات روز نامه بدین قرار است: محل اداره: طهران. خیابان لاله‌زار نمره ۰۹ روز مامه همه روزه غیر از ایام تعطیل عمومی طبع و روز بعد منتشر می‌شود. قیمت اشتراک پایتخت سالیانه ۵ تومان. شش ماهه ۲۶ قران. سه ماهه ۱۳ قران و نیم. سایر ولایات سالیانه ۵۵ قران • شش ماهه ۳۰ قران، سه ماهه ۱۶ قران. ممالک خارجه سالیانه هفت تومان و نیم. شش ماهه ۴ تومان برای مشترکین سالیانه یک جند کتاب مفید. جانا تقدیم خواهد شد. تک نمره در طهران چهار شاهی. در ولایات ۵ شاهی.

ایران نو با قطع بزرک بطور یومیه در مطبعه سرمی ( فاروس ) طبعع و توزیع و در عنوان روزنامه اینطور معرفی شده است: « روز نامه | بسمت ملی سیاسی، اجتماعی اقتصادی – ادبی – فنی – اخلاقی. از هرگونه مطالب سود‌مند سلان میراند. »

مندرجات ایران نو که در آن تاریخ یکی از بهترین ومفید‌تر بن جراید یومیه پایتخت بوده عبارت است از مقالات سیاسی که در باره اوضاع سیاسی و اجتماعی داخلی و خارجی بحث می‌شده و مخصوصاً از حوادث و اتفاقات داخلی و پایتخت بتفصیل گفتگو شده و نیز تلگرافات مربوط بوقایع خارجی و داخلی در روزنامه درج است. در هر شماره چند اعلان کوچک نیز چاپ شده و با ورقی روز نامه در سال اول رمان ( سلطنت لوی شانزدهم با شورش فرانسه تألیف الکساندر دوما ترجمه میرزا باقرخان تبریزی ) است. گاه گاهی تحت عنوان ( ادبیات ) از اشعار شعرای معاصر در باره موضوعات مختلف درستون‌های روزنامه دیده می‌شود. در مقاله روز بروز تند‌تر و شدید‌تر می‌گردیده و نویسندگان روزنامه مطالب خود را با کمال آزادی بخصوص درباره عملیات روسیه تزاری با بی‌پروایی تمام می‌نوشته‌اند. تندی مقالات ایران نو باعث شده که روزنامه چند بار از طرف دولت تو قیف گردد من جمله یکمرتبه در اوائل ماه شعبان ۱۳۲۹ قمری که مطابق سال دوم روزنامه بود. پس از نشر شماره ۱۰۲ برای مدت یکهفته بنا بتصویب هیئت دولت، توقیف می‌گردد و پس از یکهفته از توقیف خارج و شماره‌های ۱۰۳ و ۱۰۴ آن با هم منتشر می‌ شود. در باره این توقیف شرحی در خود روزنامه ذکر شده است که مفاد آن این است

«عصر پنجشنبه اول ماه شعبان اخطاری از طرف نظمیه آورده شد که بر حسب تصویب هیئت وزراء چون در نمره ۱۰۲ ایران نو عبارات مندرجه آن بکلی برضد اقدامات و مقاصد هیئت دولت بوده لذا اخطار می‌شود که روزنامه بحکم اولیاء دولت از امروز توقیف می‌شود ولی پس از آن حکمی صادر شده که برحسب تصویب هیئت محترم وزراء روزنامه از توقیف خارج شده و مقرر دارید طبع و نشر شود و اکنون شماره ۱۰۳ و ۱۰۴ پس از یکهفته مجدداً با هم منتشر می‌شود » شماره ۱۰۳ و ۱۰۴ در تاریخ سه شنبه ۱۳ شعبان مطابق ۱۶ اسد ۱۳۲۹ قمری، در مطبعه سربی (تهران خیابان ناصریه. مطبعه دولتی نمره یک) طبع و منتشر شده مندرجات آن بیشتر راجع باوضاع مشروطیت و فرار محمد علیشاه است.

از این شماره دیگر اسم ( م. ابو الضیاء ) که در انتهای صفحه چهارم نوشته می‌شد نیست و فقط ( مدیر مسئول آقا سید مهدی افجه ) معرفی شده است سید محمد شبستری ( مدیر و صاحب امتیاز روزنامه ) ملقب به ابو الضیاء همان کسیست که مدتی روزنامه الحدید و مجاهد را در تبریز منتشر می‌نمود و ما سا بقا در ذیل روزنامه الحدید شرح احوال او را یاد‌آور شدیم. و نیز شرح احوال سید مهدی امجه‌ای را که مدیر مسئول معرفی شده در ذیل روزنامه ) ایران نوین ) نوشته‌ایم خوانندگان بدانجا مراجعه فرمایند.

از شماره اول سال دوم علاوه بر (م. ابو الضیاء) که صاحب امتیاز و (سید مهدی افجه‌زاده) که مدیر مسئول روزنامه بوده، نام ( م. ا. رسول‌زاده) نیز بعنوان سردبیر در عنوان روزنامه درج است.

محمد‌امین رسول‌زاده – این شخص که مدتی سر دبیر روزنامه ایران نو بوده از مسلمانان قفقاز است که در تاریخ مشروطیت ایران عامل مؤثری بشمار می‌ رفته و برای بیداری ایرانیان خدمات مهمی کرده است. وی در باکو از یگخاندان علم بدنیا آمد و پس از تحصیلات معلومات زمان هنگام انقلاب گیلان از طرف کمیته اجتماعیون عامیون مامور نظارت انقلاب گیلان شد. محمد‌امین از گیلان همراه مجاهدین بطهران آمد و در این شهر وارد حزب دموکرات گردید و بزودی با نوشتن روزنامه ایران نو که امتیازش با ابوالضیاء آزادیخواه افراطی معروف بود انظار کلیه مشروطه خواهانرا بخود جلب نمود وی بخصوص در این روزنامه مقالات تندی حمله بدستگاه استبداد و بدولت روس که از آن دستگاه پشتیبانی می‌ کرد می‌نمود. تندی مقالات و افکار او سبب رنجش کهنه پرستان و آرزو‌مندان تجدید رژیم گذشته گردید و سبب که پس از سقوط کابینه دموکرات مستوفی

الممالک و روی کار آمدن اعتدالیون دولت روس تبعید رسول‌زاده را از محمدولی خان سپهدار خواستگار شود این بود که رسول‌زاده باجبار از طهران خارج شد و به قفقاز رفت و از آنجا باسلامبول روانه شد. گرفتاری او بدست بلشو یک‌ها در باکو و حوادث دیگر زندگانی او سبب گردید که هر چندی در کشوری زندگی نماید و در طول مدت جنک اخیر در اروپا بسر می‌برد تا اینکه بالاخره بترکیه پناه برد و در آنجا با یک خانم لهستانی ازدواج نمود.

پس از تبعید رسول‌زاده از ایران؛ طولی نکشید که روزنامه ایران نونیز دوچار توقیف شد و بدین ترتیب دوره اول روزنامه ایران نو پایان یافت توقیف این دفعه که در حقیقت پایان دوره اول روزنامه می‌باشد در جمادی الثانی ۱۳۳۰ قمری صورت گرفت و ظاهراً علت توقیف هم این بوده که در روزنامه نسبت پول ساختگی بیکی از اعضاء نظمیه داده شده است.

دوره دوم ایران نو پس از سیزده سال تعطیل یعنی در سال ۱۳۰۲ شمسی شروع گردیده و شماره اول این دوره در تاریخ سه شنبه ۲۵ تور ۱۳۰۲ مطابق ۲۸ رمضان ۱۳۴۱ قمری منتشر شده است. در این دوره صاحب امتیاز و مدیر روزنامه ( رهنما ) معرفی گردیده و روزنامه ارگان ( فرقه و موکرات مستقل ایران ) بوده است.

روزنامه ایران مورخ ۲۶ ثور ۱۳۰۲ شمسی شرحی بعنوان اطلاع بقلم آقای رهنما درباره دوره جدید ایران نو بد ینقسم نوشته است: « جریده شریفه ایران نو ارگان فرقه دموکرات مستقل ایران از دیروز بطور یومیه انتشار پیدا کرد این روزنامه در تحت نظر کمیته محترم طهران و مقالات آن بتوسط هیئت تحریر به که از طرف کمیته معین گشته تهیه می‌شود و مسئولیت اخلاقی نگارشات و مقالات آن مربوط بنظریات هیئت مذکور است. شماره اول این دوره در چهار صفحه بقطع بزرک در مطبعه سربی تمدن چاپ و سرمقاله آن بدینقسم شروع می‌شود: « تجدید حیات دموکراسی. هم وطنان. پس از سیزده سال تعطیل ایران نو شما مجدداً در افق طهران طلوع می‌کند. خدماتی که روزنامه ایران نو بآزادی و تجدد ایران کرده است. رویه و مشی صادقانه که در مدت انتشارش اتخاذ کرده بود، وفاداری آن نسبت بمصالح و منافع مملکت شما…. ایران نو امروز نماینده و صاحب صدای بیش از دو هزار نفر تشکیلات منظم و دیسیپلینه دموکرات مستقل تهران است که به پشتیبانی آن‌ها شروع بانتشار کرده است. »

پس از سرمقاله فوق اخبار داخله و بعد یک مقاله عنوان برق‌امید و سپس اخبار خارجه است. با ورقی صفحات ۲ و ۳ ترجمه کتاب ( سرگذشت سلیمان ) تألیف ژرژ دوکرو ( اتاشه نظامی فرانسه در طهران ) است که آنرا آقای عباس اقبال ترجمه نموده‌اند. تقویم ایران نونیز در صفحه چهار چاپ شده است. از این دوره نگارنده فعلا تا شماره ۷ مورخ اول جوزای ۱۳۰۲ را در دست دارد و سبک مطالب آن مانند روزنامه ایران است. محل اداره روزنامه طهران خیابان لاله‌زار اداره ایران بوده است.

متن زیر به نقل از ویکی پدیا

روزنامۀ ایران نو پس از فتح تهران و در دورۀ دوم مشروطه، ارگان رسمی حزب عامیون (حزب دموکرات) بود. این روزنامۀ پیشرو از تاثیرگذارترین و مهم‌ترین نشریات پس از مشروطه محسوب می‌شود. نقد نظام طبقاتی جامعه، نقد نوع رفتار و برخورد با زنان در جامعه، دفاع از حقوق غیرمسلمانان و معرفی اندیشه‌های مارکس از ویژگی‌های منحصر به فرد این روزنامه در زمان خود است.

این روزنامه از ۲۴ اوت ۱۹۰۹ به‌عنوان روزنامه‌ای مستقل اما دارای گرایش سوسیال دموکرات با شمارگان روزانه دو تا سه هزار شماره منتشر شد. پس از وقفه‌ای در تابستان ۱۹۱۰ از ۲۶ اکتبر همان سال به‌عنوان ارگان رسمی کمیتۀ مرکزی حزب عامیون دوباره منتشر شد. محمدامین رسول‌زاده روزنامه‌نگار و فعال سیاسی آذربایجانی و عضو حزب سوسیال دموکرات باکو که از زمان استبداد صغیر به ایران آمده و به مبارزان تبریز پیوسته بود سردبیری این نشریه را برعهده داشت. بعضی از اشعار ملک‌الشعرای بهار و ابوالقاسم لاهوتی شاعران پیشرو اوایل سدۀ بیستم برای نخستین‌بار در این نشریه منتشر شد. ترجمۀ آثار نویسندگان اروپایی نظیر لئو تولستوی و الکساندر دوما نیز با چاپ در این نشریه در اختیار عموم قرار می‌گرفت. همچنین خلاصه‌ای از کتاب «انقلاب ۱۹۰۵-۱۹۰۹ ایران» اثر ادوارد براون و گزارش‌هایی از سخنرانی‌های براون در اروپا در حمایت از مشروطه‌خواهان ایران در این نشریه منتشر می‌شد.

در اوایل سال ۱۹۱۱ و در نتیجۀ جدال میان احزاب رقیب (عامیون و اعتدالیون) رسول‌زاده از ایران اخراج شد، اما روزنامه تا دسامبر همان سال به کار خود ادامه داد. در این هنگام و با تعطیلی اجباری مجلس، روزنامۀ ایران نو نیز تعطیل شد. پس از تعطیلی ایران نو چند شمارۀ محدود تحت عنوان‌ها «ایران نوین» و «رهبر ایران نو» منتشر شد و سپس برای همیشه متوقف گردید.