روزنامه انجمن تبریز 

روزنامه انجمن منتشر در تبریز در بدو تأسیس بنام ( روز نامه مجلس ملی تبریز ) در غره رمضان ۱۳۲۴ قمری، روی نیم ورق انتشار یافته و این اولین روز نامه بوده است که در تبریز پس از اعلان مشروطیت نشر شده. بنا بتصریح مرحوم تربیت در فهرست روزنامه‌های آذربایجان: ( چون کلمه مجلس مناسب نبود ) مر حسب پیشنهاد مشارالیه شماره مذکور منتشر نگردیده و بجان آن در همان روز شماره دیگری بعنوان روزنامه ملی چاپ و منتشر شده و پس از مدت کمی تبدیل اسم داده بجریده ملی موسوم گردیده و بعد از مدتی بنام انجمن شروع بانتشار نموده است. اول دفعه یعنی شماره اولی که روزنامه باین اسم انتشار پیدا کرده در رجب المرجب ۱۳۲۵ قمری است. که هر دو روز یکبار با چاپ سربی و پس از غارت چاپخانه با چاپ سنگی چاپ و منتشر شده و قریب چهار سال دوام کرده است. مدیریت روز نامه بعهده دو نفر آقایان سید علی اکبر، از خانواده وکیلی و غنی‌زاده معروف بوده است.

کسروی در جلد اول تاریخ مشروطه ایران صفحه ۳۷۰ در باره این روز نامه می‌نویسد: «پس از داده شدن مشروطه، نخستین روزنامه در تبریز پدید آمد. کوشندگان تبریز که انجمن را بر پا کردند برای نوشتن کار‌های آن نیز روز نامه پدید آوردند که تا دیری روزنامه ملی» نامیده می‌شد و سپس نام ( روز نامه انجمن » پیدا کرد. چنانچه از نوشته کسروی و هم چنین از یک سطری که برای معرفی روزنامه در زیر عنوان آن نوشته شده محقق می‌دارد که تأسیس و نشر روز نامه انجمن بمنظور اشاعه مذاکرات و صورت جادات انجمن تبریز بوده است. البته مطالب و لوایح و اخبار دیگر نیز در آن درج می‌شده ولی قسمت عمده منظور از تأسیس آن چاپ مذاکرات انجمن است. و این یکی از کار‌های خوب انجمنهای ایالتی و ولایتی آغاز مشروطیت بوده که در هر شهری جداگانه روز نامه تأسیس می‌ نموده‌اند. پر واضح است که این عمل در شهر‌هایی که مرکز انقلاب بوده انجام میگرفته چنانچه در تبریز همین روزنامه انجمن و در اصفهان روزنامه انجمن اصفهان و در گیلان ) انجمن ولایتی گیلان نشر شده است و ما در محل خود از یک یک این روزنامه‌ها گفتگو خواهیم کرد.

روزنامه انجمن تبریز در زیر عنوان: ینقسم معرفی شده است: «روزنامه‌ایست منسوب بانجمن مقدس ایالتی که از وقایع اتفاقیه تبریز و سایر بلاد آذربایجان و ایران در نهایت آزادی سخن میراند. مکاتب و لوایح را در صورت موافقت باملک خود و با امضاء معروف اداره با کمال امتنان پذیرفته و درج می‌نماید »

در سرلوحه روزنامه شیر و خورشیدی که در زیر آن اسم روزنامه (انجمن تبریز) چاپ شده دیده می‌شود و شاید علت چاپ شیر و خورشید که علامت رسمی دولت است بدان مناسبت باشد که انجمن خود را نماینده دولت و جانشین آن میدانسته و بهمین جهت هم زمام امور را بدست گرفته بوده است. قیمت اشتراک روزنامه سالیانه یکصد نسخه آن در تبریز یک تومان؛ ممالک داخله پانزده قرآن، روسیه ۴ منات اروپا و ترکیه ۱۰ فرانک. یک نمره در تبریز یکصد دینار.

انتشار روزنامه انجمن تا موقع سختی کارنان و شوریدگی اوضاع تبریز و تأسیس انجمن اسلامیه بدست مخالفین مشروطه همچنان ادامه داشت و در این هنگام که تمام روزنامه‌های تبریز تعطیل شد و چاپخانه‌ها بسته کردید روزنامه انجمن تبریز منتشر نگردیده در تبریز یک مطبعه سربی بزرگی وجود داشته که ظاهراً آنرا سعید سلماسی تأسیس کرده بوده و بنا بگفته مرحوم کسروی این چایخانه نیز روز تاراج مغازه‌های مجید الملک بدست سواران قره داغ و مرند غارت گردید و آن را بهم زدند.

در شماره دوم روزنامه که پس از این حوادث منتشر شده و آنرا شماره دوم سال سوم روزنامه ضبط کرده، بعنوان ( اعتذار ) از اینکه چرا روزنامه با چاپ سنگی منتشر شده می‌نویسد: « چون مطبعه سربی مخصوص که می‌باید روزنامه در آن چاپ شود در جزء قسمت عمده شهر تبریز بدست اشرار و سواران رحیم خان و شجاع نظام غارت شد لذا تاوقتیکه مطبعه دائر نشود این روزنامه در مطبعه سنگی چاپ خواهد شد؟ این شماره دوم در تاریخ غره شعبان چنانکه شماره اول در ۲۸ رجب المرجب و شماره چهارم در دهم شعبان چاپ و منتشر شده در نمره ۱۷ سال سوم باز اعلانی راجع بمطبعه روزنامه نموده بدین قرار که هر کس بقایای مطبعه سربی (امید ترقی) را که غارت شده و در دست اشرار افتاده بدست آورد و یا خبری از آن‌ها دهد حق الزحمه دریافت خواهد نمود چه مطبعه سربی برای استیفای حقوق باز رفته ایرانیان لازم است و اعضای انجمن ولایتی می‌خواهند از نو آن مطبعه را دایر کنند.

شرح مذکور می‌رساند که مطبعه قبلی روزنامه موسوم به (‌امید ترقی) بوده است. مندرجات روزنامه انجمن تبریز مانند سایر جراید یکه باین نام در ولایات منتشر شده بیشتر مربوط بمذاکرات انجمن است و در شماره اول سال سوم پس از درج مقاله تحت عنوان ( اجمال احوال ) صورت لایحه که از طرف انجمن و مردم تبریز بحضور ( شاهزاده عین الدوله ) نوشته شده درج است برای اطلاع از تاریخ آغاز مشروطیت در آذربایجان و خدماتی که انجمن ولایتی تبریز نموده، روزنامه انجمن یکی از مدارک مهم است.

در بعضی از شماره‌ها فهرست مطالب مندرجه درستون اول چاپ شده است. از این روزنامه تا نمره ۱۸ سال سوم مورخ دهم شوال ۱۳۲۶ قمری در دست است. هما نقسم که قبلاً یادآور شدیم مدیر و نویسنده روزنامه انجمن تبریز دو نفر بنام غنی‌زاده و میرزا علی اکبر وکیلی بودهاند. کسروی در جائیکه از روزنامه‌های تبریز گفتگو کرده و از روزنامه انجمن تبریز نام می‌برد، در دنباله آن می‌نویسد: د این نامه را میرزا علی اکبر خان، از خانواده وکیلی می‌نوشت و با آنکه جز بکار‌های انجمن و پیش آمد‌های آذربایجان نمیپرداخت و خود با زبان ساده نوشته شده و بروی سنگ چاپ می‌یافت، ( تمام شماره‌ها اینطور نبوده است (مؤلف یکی از سودمند‌ترین روزنامه‌های آن زمان است. و ما در این کتاب خیلی از آن برداشته ایم ^[۲۹]» سپس کسروی یاد‌آور می‌شود که در پیش آمد قراچمن بنویسنده روزنامه دستور داده بودند که پرده پوشی کند و اسمی از آن نبرد؛ وکیلی نیز بناچار پرده پوشی کرده ولی بعد در یکی از شماره‌های روزنامه دلتنگی خود را بیان می‌کند. روزنامه انجمن معمولاً در چهار صفحه بقطع ۶ونیم در ۱۲ و با خط نسخ شفاف انتشار یافته و شماره ۴۴ سال اول آن مورخ بتاریخ چهارم محرم ۱۳۲۰ قمریست