روزنامه اصفهان

روزنامه اصفهان، برقمیکه در عنوان آن نوشته شده از آثار قلم و نتایج افکار و همم جناب میرزا حسینخان اعتلاء الدوله و عنوان و آدرس و مکاتبات بنام ( میرزا جعفر خان منشی ملقب بمعتمد السلطان ، ناظم اذاره، در چهار باغ اصفهان است ) این روزنامه در شهر اصفهان تاسیس و شماره اول آن با چاپ سنگی و خط نستعلیق بسیار خوب در تاریخ دو شنبه سلخ شهر رجب ۱۳۲۵ قمری مصارف مطادف و مطابق ۱۷ سنبله سال قوی ئیل ترکی و ۹ سپتامبر ۱۹۰۷ میلادی منتشر شده است . اصفهان در چهار صفحه وزیری قطع ۲۱ در ۴۶ سانتیمتر و در صفحه مشتمل بردو ستون؛ هفته سه نمره طبع و روزهای شنبه و دوشنبه و چهار شنبه توزیع میشده ، کاتب روز نامه میرزا فتح الله فرزند افسر که هر دو از خطاطان معروف اصفهان و در هر شمار . نام خود را در آخر صفحه چهار درج نموده است میرزا فتح الله خان افسر ؛ علاوه بر روزنامه اصفهان؛ پس از مرگ پدرش؛ بشرحیکه بعدا خواهیم نوشت عهده دار نوشتن روزنامه فرهنک گردیده و نزدیک هشت سال این روزنامه بخط میرزا فتح الله است و یکی از مزایای این دو روزنامه یعنی فرهنگ و اصفهان همین حسن خط می باشد که بخط یکی از خطاطان بزرگ آنزمان تحریر شده .

اسم روزنامه ( اصفهان ) بخط نستعلیق درشت و در زیر آن سال تاسیس ۱۳۲۵ و در بالای آن ( هو المستعان ) درج است . قیمت اشتراک و آبونه در اصفهان سالیانه سه تومان ، ششماهه هفده قرآن ، سایر ممالک ایران بترتیب : سه تومان و ششهزار و دو تومان؛ هندوستان و افغانستان دوازده روپیه و هفت روپیه در تمام اروپا و عثمانی بیست و پنج فرانک . روسیه و ترکستان ده منات – شش منات اعلانات هر کلمه صد دینار . قیمت هر نسخه سه شاهی.

مرام و مسلک و نوع مطالب روزنامه، در ضمن دو سطر ؛ در زیر عنوان ؛ بدین قسم معرفی شده :

« این جریده آزاد است و از هر قوله تحت عناوین و مقالات مخصوصه بحث و لوایح مفیده و مراسلات با امضای معروف یا تعرفه را بامتنان پذیرفته و درج می کنند و بهر صورت مسترد نمیشود . »

منظور از کلمه آزاد که در اینجا ( این جریده آزاد است ) ذکر شده و هم چنین در بعضی از جراید قبل از مشروطیت و زمانهای نزدیک پس از مشروطیت دیده میشود، در مقابل جراید و روزنامه های دولتیست که برای درج هر گونه مطلب و مقاله آزاد نبوده اند. این موضوع بتفصیل در مقدمه مورد گفتگو قرار گرفته خوانندگان بدانجا رجوع فرمایند.

راجع بعلت انتشار و وجه تسمیه روزنامه بنام اصفهان شرحی در مقاله افتتاحی بقلم مدیر روزنامه نوشته شده که برای مزید اطلاع خوانندگان چون نسخ روزنامه خیلی کمیاب و دسترسی بدان مشکل است ؛ عین مقاله را در اینجا نقل میکنیم :

بسمه تعالی . افتتاح وعنوان.

« پس از شکر و حمد خدا و صلوه وسلام بی منتهی بر خاتم انبیا و ائمه هدى علیهم الصلوه والسلام باحترام معروض محضر انور مطالعه کنندگان عظام میدارد . سالیان درازی بود که خاطر فاتر خیال ترتیب و طبع روزنامه و بقدر قوه عاجزانه تصور تقدیم این خدمت ناچیز را مینمود و هر وقت بیک مانع و محظور موفق بمقصود و و منظور نمیشد تا در این اوان که تقدیر پروردگار و گردش افلاک وادوار بنده را باین خاک و دیار انداخت و از بعضی جهات دیگر تا اندازه ای زمانرا مساعد و معاضد برای آن ساخت لهذا بی آفاته وقت باجرای مقصد دیرینه پرداخت ولی واضح است این مقصود آنطورها که اصلا در نظر و مطلوب ارباب بصر است لوازم و شرایطی دارد که همیشه همه آنها در هرجا فوری فراهم نمی آید و بالضروره والمجبوریه بدوا و آنا از تمامی نواقص و شوائب مبرا و منزه نمیماند فقط از حضرات مطالعه کنندگان حالا و مالا دو امید دارد یکی آنکه علی العجاله معفو باشید و دیگر اینکه انشاء الله بمساعدتشان آتیه در رفع نقایص حتى الامکان سعی و جہد نماید بهر صورت از خداوند منان موفقیت میخواهد ومنه التوفیق وعلیه التکلان.

وجه تسمیه هر چند از آنجا که میخواهیم بقدر ممکن این جریده را به اصطلاحات متداوله و عبارات سهل و ساده بنویسیم خواستیم بلکه اسم او را هم با این مقصود موافق و با رسم آن مطابق کنیم زیرا مقدرات جهان و مقتضیات زمانرا هر وقت اقتضائی است که جهانیان را از آن گریزی نیست مثلا زمانی تمجید ( دره نادری ) و ( مقامات حریری ) و توصیف ( وصاف ) و نظایر آن باین بیان میشد که اگر دو نفر فاضل حاضر مجلس و محفل شوند یک صفحه آنرا مشکل میفهمند لیکن حالا عکس آنست قاطبه نوشتجات و خاصه روزنامجات که مقصد اصلی از آن استفاده و اطلاع عمومی است هر چه بفهمم نزدیکتر و حتی مطالب عالیه علمیه نیز هر قدر بذهن قریب تر باشد گمان داریم مرغوب تر شمارند و بیشتر بخوانند و بهتر بدانند چرا که حضرات علما و طبقات اعلی همیشه عالم و بارع بوده اند و سایر صنوف باید آگاه و مطلع بشوند و نمی بایست براى یک امر واحد در فهم لغات ودرک مندرجات بین محظورین واقع گردند و بزحمات و مشکلات بیفتند علاوه چون باره روزنامه ها بنام شهرها و رودهای شهیر که اسامی آنها دایم در افواه صغیر و کبیر و برنا و پیر است موسوم و در حقیقت بدون حاجت بکتب لغت و ( ژوغرافى ) معنى و محل انتشار شان معلوم است بنا بر اینها و اینکه هم از مطالعه کنندگان محترم رفع زحمتی و هم از خود برای لیله تسمیه ( شب شش ) و تکلفات آن دفع صعوبتی کنیم اراد . داشتیم که این جریده نا قابل خودمان را که بعون الله در اصفهان نشر مینمائیم به ( اصفهان ) که خاص وعام همه نام نامی این شهر گرامی را میدانند و روان دارند موسوم سازیم اما اینکه این نیست خود را عیان کنیم در مقام تیمن و تغال از حضرت مستطاب ملاذ الانام مروج الاحکام آقای ( ثقه الاسلام حاج آقا نور الله ) مد ظله اسم این روزنامه را استفتا و استعلان کردیم وفورا بزبان الهام بیان فرمود اصفهان و شکی نیست که این را جز بالهامات غیبی و تاییدات لاریبی حمل بچیزی نتوان نمود امیدواریم بغال نیک و باعث رغبت دور و نزدیک بوده در خدمت معارف پروران غیور و هموطنان عزیز عموما و اهالی با غیرت و ایمان اصفهان و آقا یا نیکه مراودات و مناسباتی با این ساحت پیدا کرده توطن در این سامان نموده اند خصوصا وسیله ترغیب و تشویق باشد و ( حب الوطن من الایمان ) مصداق آید . » این بود عین سرمقاله شماره اول روزنامه اصفهان.

مندرجات روزنامه؛ پس از سرمقاله ، قسمتی از اخبار داخله واخبار و تلگرافات خارجه میباشد ، منتهی در نوشتن اخبار بیشتر تفسیر آنها مورد توجه بوده تا نقل اخبار چنانچه در شماره اول در زیر عنوان ( ناخوشی و ناخوش ) که راجع بظهور بیماری ( طاعون ) در بحرین نوشته ، شرحی دایر بجلو گیری این بیماری نیز درج و علاوه براینها مقالاتی در باره اوضاع شهری و بخصوص انجمنهای ایالتی و بلدی درج است. نگارنده تاشماره ۲۸ مورخ ۲۸ شهر شوال ۱۳۲۵ قمری این روز نامه را در دست دارم .

مرحوم اعتلاء الممالک در هنگام توقف در اصفهان؛ پس از انتشار ۲۵ شماره این روزنامه بفکر افتاد که بجای یکی از سه شماره روزنامه اصفهان که در هفته منتشر میشد ؛ روزنامه دیگری موسوم به ( نقش جهان ) مشتمل بر تصویر و کاریکاتور طبع و منتشر نماید و یکسانیکه اصفهان را آبونه اند مجانا تقدیم دارد لذا ، بشرحیکه بعد ا در حرف نون این کتاب ) در روزنامه (نقش جهان یاد آور خواهیم شد روزنامه دیگری بنام ) نقش جهان ( منتشر ساخت و از اینرو مشارالیه مدیر و نویسنده دو روزنامه می باشد . اتفاقا بعد از شهریور ۱۳۲۰ که در اوضاع ایران تحولی حاصل گشت دو روز نامه بنامهای ( اصفهان ) و ( نقش جهان ) تاسیس گردید و در هنگام تالیف این کتاب هر دوی این دو روزنامه منتشر میشود .

روزنامه اصفهان بصاحب امتیازی و مدیری آقای امیر قلی امینی ، نویسنده سابق روزنامه اخگر ( برای اطلاع از شرح احوال آقای امینی رجوع شود به کلمه اخگر و باختر این کتاب ) و روزنامه نقش جهان بمدیرى ( حسین نور صادقی ) تاسیس و منتشر گردیده اولی هفته دو شماره و دومی در سنوات اول و دوم هفته دو شماره و سالهای بعد یومیه بوده است .

تمام سرمقاله ها و ترجمه‌های از عربی روزنامه نقش جهان از سال دوم ببعد بقلم نویسنده و مولف این کتاب و آقای حسین نور صادقی در نوشتن آنها هیچگونه دخالتی نداشته است .

باری پس از بیست و هفت سال مجددا روزنامه اصفهان بهمت آقای امینی و روزنامه نقشجهان بقلم نگارنده و پشت کار آقای حسین نور صادقی پا بدایره انتشار گذاشت و هر دو روزنامه رونق افزای مطبوعات شهر اصفهان گردیدند . اینک خلاصه تلگرام های خارجه : « از لندن تاریخ رمضان . سه فروند کشتی بخار یا قشون یونان بطرف کریت عازم شده » از لندن تاریخ، ایضا . از لندن ۱۶ رمضان از لندن ۱۷ رمضان . از برلین ۱۶ رمضان . از لندن ۱۸ رمضان . از آتن ۱۸ رمضان . از لندن تاریخ ایضا . از لندن ۲۰ ایضا از پاریس تاریخ ایضا . از لندن ۲۱ رمضان. از لندن ۲۵ رمضان – مصر ، « از قاهره بروز نامه دیلی نیوز تلگراف کرده اند که در صعید مصر و در مصر سفلی جمعی از سارقین و اشرار تاخت و تاز و نهب و غارت اموال مردم پرداختند…» جزیره کوبا و دولت اتاز و تی : اظهارات مسیو اولنی وزیر اتازونی در باب جزیره کوبامیان روزنا مجات ینکی دنیا موجب بحت و قیل و قال زیاد گردیده است…» مختلفه : « ماشین کتابت از اختراعات بدیعه جدیده ماشین بجهت نوشتن تعبیه شده است موسوم به داکتیل در زیر این قسمت شرحی از طرف اداره روزنامه در دو ستون نوشته شده است : انگلیس ؛ « روزنامه تان منطبقه پاریس می نگارد که همسایگان ما که آن سمت دریای مانش سکنی دارند یعنی اهالی انگلیس ۲۰۰۰ ایضا مختلفه . مکان تحت الماء ایضا تلگرافهای خارجه که مجددا رسیده است: از لندن ۲۶ رمضان . از لندن ۲۷ رمضان . از لندن ۲۸ رمضان از لندن ۲۹ رمضان . از آتن غره شوال . از آتن بتاریخ ایضا . از لندن بتاریخ ایضا . از بندر تولون بتاریخ ایضا . از لندن دوم شوال . از لندن سوم شوال . از بران بتاریخ چهارم شول . ( در زیر هر کدام از این عناوین خبری نقل شده است ) در شماره مذکور پس از اخبار فوق ترجمه داستانی بنام ( داستان ژرژ انگلی عاشق مادموازل مارتی پاریسی ) که باقیمانده نمرات سابق است چاپ شده ( داستان مذکور را مرحوم میرزا محمد حسین خان ذکاء الملک متخلص بفروغی بفارسی روان ساده ترجمه کرده و در همان ایام جداگانه نیز بطبع رسیده است ) و اسم روزنامه (اطلاع) بخط نسخ درشت و شماره روز نامه با حروف و عدد هر دو چاپ شده است . در زیر عنوان روزنامه در ضمن یک سطر بدین قسم روزنامه معرفی گردیده: این روزنامه بکلی از قید رسمیت خارج است مرکس ارتیکل و مطلبی که مفید بحال ملت و اطلاع عامه باشد و منافی و منافض با ملت و دولت نباشد باداره اطلاع بفرستد در این روز نامه نوشته میشود.»

هر صفحه روزنامه مشتمل بر سه ستون و هر نمره روزنامه از چهار تا هشت صفحه است. فهرست مندرجات هر نمره در اول ستون اول صفحه اول بترتیب ذکر مطالب چاپ شده . یعکس روزنامه ( ایران ) که در انتهای صفحه آخر نام ( اعتماد السطنه وزیر انطباعات و دارالترجمه خارجه ) ذکر گردیده در روزنامه اطلاع در هیچ یک از نمرات آن اسمی از اعتماد السلطنه نیست ولی همان قسم که در ابتدا نوشتیم روزنامه حدود یونان و عثمانی و حق عمومی فرنگ در این مسئله ) نوشته که با جملات زیر شروع میگردد: « بدون اینکه ما چندان در عقاید پلیتیکیه حسن داشته باشیم از روش کار چنین استنباط میکنیم که این مسئله….»

پس از مقاله مذکور ) تلگرافهای خارجه بموجب پوبلیک نیوس ) که و قایع مربوط بکشور انگلستان از آن نقل گردیده و بعدا وقایع اسلامبول وبطرز بوغ و پاریس و یونان بموجب روزنامه های خارجی سپس اخبار مختلف راجع بممالک اروپا و مصر نقل شده و مندرجات این شماره با نقل وقایع مصر خانمه پید ا میکند

روزنامه اطلاع یک روزنامه سیاسی و پلتیکی بمعنای آنروز بوده و برای کسانی که بخواهند از اوضاع سیاسی وحوادث اروپا و امریکا وبطور کلی از اتفاقات نیم قرن کشورهای جهان اطلاع حاصل کنند بهترین مجموعه ومدرک می باشد و چوان تا کنون این سبک روزنامه یعنی اختصاص مندرجات روزنامه بحوادث و وقایع خارجی ، در بین مطبوعات این کشور سابقه نداشته میتوان روزنامه اطلاع را درمیان جرایدفا رسی بی نظیر دانست .

نا گفته نماند که تنها مقاله که در طول مدت انتشار چندین ساله روز نامه اطلاع ، در صفحه اول ، مربوط بحوادث داخله نوشته شده ؛ سرمقاله ایست که در روز قتل ناصرالدین شاه ؛ بمناسبت این پیش آمد؛ با عباراتی دلنشین و روان که حکایت از تاثر شدید ملت ایران مینماید؛ در نمره ۳۹۳ مورخ شنبه سوم ذی حجه الحرام ۱۳۱۳ قمری چاپ شده است مقاله مذکور با عبارات زیر شروع میگردد:

قضیه عظمی

« داهیه دهیا و قضیه عظمای شهادت اعلی حضرت شاهنشاه مبرور شهید بی شبهه از غرائب نوائب و نوادر حوادث این جهان است که بناگهان از حجاب غیب بعرصه شهود آمده تمام جهانیان را متالم و محزون نمود…» بطور کلی مندرجات روز نامه اطلاع پس از درج سرمقاله تحت عنوان ( اجمال سیاسی ) که راجع بحوادت جهان و اختلاف دول نوشته شده بقیه عبارت از تلگرافهای خارجه و اخبار کشور های جهان است . بطور نمونه مندرجات نمره ۴۱۲ مورخ پنجشنبه پنجم ماه دی القعده الحرام ۱۳۱۴ بدین قرار است.

اجمال سیاسی : « اخبار مهمی که این ایام بتوالی و تواتر از اقلیم ار و پ میرسد همه راجع باغتشاش جزیره کریت و فتنه انگیزی یاغیان و جنگ و خونریزی میان مسلمین و عیسویان است . پیوسته مهمات حربی و استعداد بری و بحری دو ازین عثمانی و یونان بسواحل جزیره کریت و حدود خاک عثمانی و یونان میرود…» و شعر فارسی ( ص ۴۳) مینویسد من نمره ۳۱ سال دوم و نمرات و ۸ سال سوم این روزنامه را در دست دارم. نمره اول سال سوم آن در تاریخ سوم محرم ۱۳۲۹ قمرى مطابق ۱۴ ژانویه ۱۹۱۱ میلادی منتشر گردیده ، هر شماره آن ۸ صفحه یقطع ۸ و نیم در ۹ و نیم سانتیمتر است . وجه اشتراک سالیانه آن در ایران ده قرآن ؛ در هندوستان پنج روپیه و در سایر ممالک ۶ و نیم روپیه است.

آغاز سال تاسیس اصلاح محرم ۱۳۲۷ قمری بوده و در روزنامه چهره نما شماره ۳ سال ششم، مورخ غره صفر ۱۳۲۷ قمری، شرح زیر را راجع تاسیس و انتشار اصلاح ، تحت عنوان (نقل از گرامی روزنامه اصلاح منطبعه بمبئی ) نقل مینماید: «برای تاسیس این جریده جهانی داریم که شاید تدریجا در طی مقالات خود باظهارش پردازیم و حالا با وصف ضیق وقت همین قدر بملاحظه کنندگان اعلام میداریم که ابدا قصدی جز خدمت وطن و نوع خود نداریم و از اینرو بالمره با هیچ کس طرف نبوده و نیستیم و فقط هم خود را بر اجراء آن خدمت مصروف کرد و میکنیم و با همین خرابی اسباب و حقارت آلات که دلالت کامل بر بضاعت مزجات ما دارد اقدام نموده امید واریم مشترکین عظام و هم وطنان گرامی همین قدر بر ما منت نهاده عرایض مارا درست گوش دارند تا بلکه از توجهات الهی این سحاب مظلم از افق و طن مرتفع گردد و من الله التوفیق.»

ظاهرا از روزنامه اصلاح بیش از هشت شماره از سال سوم در بمبئی منتشر نگردیده و مدیر آن روزنامه را بطهران منتقل کرده است چه بشرحیکه جدا گانه ذکر خواهیم کرد روزنامه اصلاح در ذیحجه ۱۳۳۹ قمری در طهران منتشر شده است