روزنامه اختر مسعود

روزنامه اختر مسعود بمدیری و سردبیری ( عبدالوهاب گلشن ایرانپور ) در اصفهان تأسیس و شماره اول سال اول آن در تاریخ سه شنبه ۱۲ جمادی الاول ۱۳۳۸ قمری مطابق ۱۳ دلو ۱۲۹۸ شمسی در چهار صفحه بقطع وزیری با چاپ سر بی‌در مطبعه ( حبل المتین ) طبع وتوزیع شده است. اختر مسعود چنانچه در عنوان آن نوشته شده هفته دو بار نشر می‌شده. خصوصیات روزنامه از این قرار است. قیمت اشتراک یکساله ۵۰ قرآن؛ داخله ایران ۵۵ قرآن، خارجه ۶۰ قران قیمت اعلانات صفحه یک سطری دو قرآن در صفحه آخر یک قران و لوابح خصوصی در حکم اعلان است. محل اداره: اصفهان • باغ حبل المتین. عنوان تلگرافی اختر مسعود. مندرجات روزنامه، در عنوان آن؛ درضمن یک سطر بدین قسم معرفی شده است: این روزنامه حاوی مطالب علمی و ادبی و اخلاقی و تاریخی و سیاسی و اقتصادی خواهد بود.

مطالب روزنامه؛ پس از درج سرمقاله اساسی که نوعاً امور کلی و گاهی مربوط بوقایع شهریست؛ عبارت از حوادث شهری و وقایع طهران و گاهی از اوقات حوادث دنیا و مطالب گوناگون و اشعار است.

مرام و مسلک روز نامه چنانچه در طلیعه روزنامه بدان اشاره شده؛ ترویج و نشر معارف است.

طلیعه روزنامه منظور از طلیعه ورقه‌ایست که مدیران جراید قبل از انتشار روزنامه برای آگاهی مردم، روى یک ورق منتشر می‌ساخته و در آن مردم را از انتشار نزدیک روزنامه و سبک مندرجات آن با خبر می‌ساخته‌اند. انتشار طلیعه از امور متداول بین مدیران جراید بوده و اغلب بدین کار مبادرت می‌کرده‌اند. نگارنده با اینکه همیشه برای تکمیل اطلاعات مربوط بجراید سعی داشته است اوراق طلیعه را بدست آورد و از روی آن‌ها اطلاعات جامعتری در دسترس خوانندگان کتاب حاضر بگذارد ولی متأسفانه خیلی کم بآن‌ها دست یافته و از این حیث کمال تأسف حاصل است. خوشبختانه راجع باختر مسعود ابن وضع پیش نیامده و در ضمن مجموعه مرتبی که از سال اول این روزنامه دارم ورقه طلیعه آن نیز موجود است. این طلیعه که روى یک ورق بهمان قطع روزنامه و با چاپ سربی در مطبعه حبل المتین چاپ شده، تحت عنوان (طلیعه روزنامه اختر مسعود) و با مضای ( گلشن مدیر روزنامه اختر مسعود ) می‌باشد. چون نقل تمام مندر جات طلیعه موجب طول کلام است از این جهت فقط بنقل طر- اول و چند سطر از آخر آن اکتفا می‌نمائیم:

اربابان دانش و ذکاء و صاحبان بینش ودهاء پوشیده نخواهد بود که. بقاو فناء هر ملت و دولتی منوط و مربوط بجهل وعقل وعلم وعدم علم است… و چون می‌دانیم بهترین وسیله خدمت کردن بمعارف است و معارف را طرق بیشمار است این است که لا شیئی گمنام حسب الوظیفه یکی از طرق معارف را که نشر جراید است انتخاب کرده و با عزمی راسخ کمر همت را سخت در میان بسته روزنامه اختر مسعود را که حاوی مقالات علمی و فلسفی و ادبی و اخلاقی و تاریخی و اقتصادی و سیاسی و غیره است برای خدمت بمعارف و ملت و دولت اختیار و نگارش آن پرداخته است و‌امید است که بطوری که آرزو و آمال است از عهده انجام این وظیفه مقدس برآید و رجای واثق آنکه مطبوع نظر معارف خواهان گردیده بابک حسن اثری مستحسن گردد»

مقاله افتتاحی روزنامه یعنی مقاله شماره اول سال اول تحت عنوان ( استعانت از قلم ) می‌باشد و دو صفحه روزنامه را گرفته و باین جملات شروع می‌گردد: «ای قلم‌ای آنکه در دست مرد دلیر نایب مناب شمشیر و در انگشت حکیم ووزیر قائم مقام عقل و تدبیری برخویش ببال که کنوز رموز معرفت را یگانه مفتاح سعادت و مخزن دانش و شرأفت را فرزانه ابواب سیادتی. »

پس از سرمقاله اخبار و وقایع شهری ( نمایش در عمارت چهلستون ) وبعد اشعاری بعنوان ( ادبیات. خطاب بقلم ) که باین شعر شروع می‌شود:‌ای قلم‌ای طر از هر نامه * معنی آرای راز هر نامه) چاپ شده و در صفحه چهارم بامضای (دکوچی) قسمت اخلاقی بعنوان ( ظرایف و لطایف ) درج شده و مشتمل بر یکعده امثا لیست از این قبیل. وقتی چوبا ور می‌داری گربه دزده رم می‌کوند. شیرینی دندون قاضی را کند می‌کونه. تا آخر. شماره دوم سال اول روزنامه در تاریخ ۱۶ جمادی و سوم در ۲۰ جمادی الاول ۱۳۳۸ منتشر شده و بهمین قسم در سال اول و بدو تأسیس روزنامه مرتب هفته دو بار انتشار یافته و آخرین شماره سال اول که شماره ۵۳ روزنامه است در تاریخ دو شنبه ۴ رجب مطابق ۲۴ حوت ۱۲۹۹ منتشر گردیده است. در این شماره بعنوان ( اخطار مخصوص ) راجع بپایان سال اول چنین مینوید ) چنانچه در شماره‌های قبل بعرض مشترکین گرام و عموم خوانندگان روزنامه اختر مسعود رسانیده بودیم که سال اول در اول برج دلو خاتمه پذیرفت و برای اینکه بعضی نمرات کسر شده بود لهذا تا آخر برج حوت ادامه داده و اینک سال دوم آنرا از نوروز تخاقوی تیل ۱۳۰۰ شمسی میگیریم.. در این سال هر هفته یک شماره ولی بقطع دو برابر کنونی اختر خواهد بود» خوانندگان اطلاع دارند که در همین ایام حوادث مهمی در مرکز مملکت روی می‌نمود و کودتای معروف سید ضیاءالدین طباطبائی در حوت این سال واقع گشت. از این جهت روزنامه اختر مسعود هم پس از درج اخطار مخصوص فوق، بعنوان ( کابینه سید ضیاء الدین ) حوادث کودتا را بدین طریق شرح می‌دهد:

با اینکه هنوز بطور لزوم از مرکز مملکت اطلاع نداریم ولی آنچه از آتا و و علائم مشهود شده و آنچه که بر طبق تلگراف‌های رسمی بدست آمده است پس از سقوط کابینه سومی سپهدار اعظم و انقلاب یک جمعیت از قزاقان شاهنشاهی تحت ریاست رضا خان؛ کابینه ایران از طبقه اشرافی نزول کرده و در اثر تجدد انقلابی کشور مشروطه ایران، حسب الامر شاهنشاه بآقای سید ضیاءالدین طباطبائی، صاحب ومؤسس روز نامه یومیه رعد سپرده گردید. رئیس الوزراء جوان بیانیه خطاب بهموطنان با نگارش روشن و آتشین محتوی بگناهان کشور مداران گذشته و رنجوری مشروطه پانزده ساله ما نظریه مرامیه خویشتن در رفورم عدلیه و مالیه والغاء کاپیتولاسیون، تقسیم اراضی خالسه ما بین زارعین تدوین قانون در بیشتری بهره برزگران از املاک اربابی، استوارى بلدیه ‌ها برای معاصری شهر‌ها، بهبودی ساکنین و کارگران، ترقی و تجلی لشکری و اقتدار سپاهیان آزادی ایران در تساوی رفتار با تمام دول خاصه همسایگان، انتشار دادند.

در سال‌های بعد با اینکه اختر مسعود هفتگی بوده ولی بطور غیر منظم ۱۵ روز یکبار و گاهی ماهی یکشماره نشر شده است. اختر مسعود در بدو تأسیس یکی از روز نامه ‌های خوب و آبرومند اصفهان بوده و بواسطه مقالات گوناگون از اوضاع اجتماعی و اقتصادی در آن درج شده و مخصوصاً چون مشتمل بر تمام اخبار شهری و محلی است مورد توجه و علاقه عموم بوده است.

لازم است یاد‌آور شویم که از شماره ۳۳ سال اول، مطالبی بعنوان ( حقوق ) نگارش (کی استوان) در پاورقی صفحات دوم و سوم روزنامه چاپ شده است.

سبک و روش متدرجات روزنامه در مدت هفت سال که از آغاز تأسیس روز نامه گذشته بقسمی است که فوقا اشاره کردیم. در طول مدت این هفت سال تمام امور روز نامه بعهده صاحب امتیاز و مدیر مسئول گلشن ایرانپور بوده است، از سال هشتم مدیری داخلی و سردبیری روزنامه جهده ( میرزا محمد علی دانش خوراسگانی بعداً در اصفهان روزنامه دانش اصفهان را تأسیس و منتشر نموده است ) واگذار شده و در شماره ۱۱ سال مذکور شرحی راجع واگذاری مدیریت داخلی بدانش خوراسگانی بدینقسم نوشته. «مخفی نماند مدیر داخلی و کلیه امورات اداره جریده اختر مسعود بعهده آقای میرزا محمد علی دانش خوراسگانی می‌باشد، و از همین موقع است که بمناسبت اسم (دانش) شعر زیر در عنوان روز نامه درج است: « دانش طلب و بزرگی‌آموز * تا به نگرند روزت از روز »

پس از واگذاری سر دبیری روزنامه بعهده آقای دانش؛ در سبک مندرجات روزنامه تغییراتی حاصل شده و روزنامه از صورت جدی بصورت فکاهی در آمده است و قسمتهائی تحت عنوان ( مقویم ) و ( ادبیات ) که‌زاده افکار آقای دانش بوده و بعداً نظیر آن‌ها در روز نامه دانش اصفهان دیده می‌شود. بروزنامه اضافه شده علاوه بر این قسمت بعضی از صفحات روزنامه بدرج تعریف‌های بیجا از رؤسای دوایر دولتی و ورود و خروج اشخاص متفرقه و عمال دولت اختصاص داده شده است. برای اینکه خوانندگان از اشعاریکه بعنوان ادبیات در روزنامه درج است آگا هی پیدا نمایند لازم است قسمتی از این اشعار را بنقل از شماره ۹ سال هشتم مورخ ۲۳ شوال ۱۳۴۵ در اینجا نقل کنیم. این اشعار بعنوان ( یک تصنیف قدیم ) است: می‌خوای نخود بیارم تورا رو بخود بیارم * دیدی که نخود آوردم تورا رو بخود آوردم ارمنی صندلانی‌ی‌ی‌ی ی * می‌خوای ماشک بیارم * تورا رو توشک می‌اوم دیدى که ماشک آوردم * تورا رو توشک آوردم * ارمنی صندلانی‌ی‌ی‌ی‌ی.

از شماره اول سال نهم مورخ سه شنبه ۹ ربیع الاول ۱۳۴۶ قمری اداره روز نامه بعهده هیئت مدیره بدین قرار واگذار شده است:

صاحب امتیاز گلشن ایرانپور در تحت نظر احمد عرفان. ( آقای عرفان مدیر روزنامه و مجله عرفان منطبعه اصفهان) مدیر داخلی میرزا محمد علی دانش خوراسگانی این وضع با کمی تغییر و تبدیل تا سال ۱۵ انتشار روزنامه ادامه یافته و در طول این مدت روزنامه بدون ترتیب انتشار یافته؛ از سال ۱۵ سر دبیری و نگارندگی روزنامه بعهده ( ادیب فرهمند ) واگذار شده و این ادیب فرهمند همان کسی است که بعدا روزنامه گیتی نما و مجله تحفه الادبا را در اصفهان منتشر ساخته است. از این موقع در سبک مندرجات و قطع روزنامه تغییراتی حاصل گشته و روزنامه بقطع بزرک وباحروف سربی ریز و مقالات اساسی و اشعار گوناگون انتشار یافته است.

لازم است یاد‌آور شویم تمام کسانیکه مدتی در روزنامه اختر مسعود سمت سر دبیری و مدیر داخلی داشته بعداً خود مؤسس روزنامه گشته و بانتشار روزنامه مبادرت نموده‌اند احمد عرفان؛ مدیر روزنامه عرفان؛ ادیب فرهمند مدیر روز نامه گیتی نما؛ محمد علی دانش خوراسگانی مدیر روزنامه دانش اصفهان. وما بعداً در محل خود بشرح حال یک یک این آقایان و ذکر روزنامه‌های آنان خواهیم پرداخت.

اختر مسعود یکی از روزنامه‌های کهن سال اصفهان و در دوران انتشار ش که متجاوز از پانزده سال بوده بنشر و توسعه فرهنک و بالا بردن سطح معلومات عموم خدمات زیادی نموده است. اختر مسعود از لحاظ اینکه در دوره قبل از سلطنت پهلوی، مدتی باظلم وتعدى عمال دولت در اصفهان مبارزه نموده و از دادخواهی مردم پشتیبانی کرده یکی از جراید مهم ملی است و بهمین جهت گلشن ایرانپور در میان اهالی اصفهان بآزادیخواهی معروف و مشهور بود و با اینکه در اواخر عمر پیروشکسته شده و از شغل روزنامه‌نگاری دست کشیده بود؛ با وجود این مورد احترام و علاقه عموم بود و در هر محفل و مجلسی وارد می‌شد بپاس سابقه خدمتش از او قدردانی می‌کردند.

محل اداره روزنامه باستثنای مدتی که سردبیری آن با ادیب فرهمند بوده و در این مدت محل اداه خیابان حافظ بوده است؛ در سایر مواقع: اصفهان خیابان سپه و عنوان تلگرافی اصفهان اختر مسعود بوده است. اختر مسعود چون فاقد مطبعه مخصوص بوده؛ در طول مدت انتشار در مطابع مختلف سنگی و سربی اصفهان از قبیل مطبعه حبل المتین، مطبعه گلبهار، مطبعه شرکت اتحاد. مطبعه فرهنگ. مطبعه موسه عرفان. و مطبعه عرفان چاپ شده است.